بررسی حواس ۵ گانه و شگفت‌آور طوطی‌‌‌‌‌ها

با دانستن سازش های منحصر به فرد آناتومی پرندگان، شاید رفتارهای طوطی‌ها را بهتر بشناسیم. در این مطلب سعی می‌کنیم ظرفیت‌های حسی طوطی‌ها از قبیل بینایی، شنوایی، ذائقه، بویایی و لامسه را برای خوانندگان گرامی ارائه کنیم، باشد که در شناسائی احتیاجات و رفتارهای طوطی‌ها کمکی کرده باشیم.

بینایی طوطی

اکثر پرندگان به فعالیت های روزانه شان به توانائی بینایی تکیه زیادی دارند. در گونه های مختلف پرندگان توانایی بینائی در حدود ۲ تا ۸ برابر پستانداران از قدرت بیشتری برخوردار است، بدین علت است که چشم های پرندگان در مقایسه با اندازه سرشان بزرگتر است و تصویری که در شبکیه چشم ایجاد می شود نیز به همان نسبت بزرگتر است. شبکیه پرندگان دارای تعداد فراوان سلول های مخروطی است که باعث افزایش تیز بینی پرندگان می شود. به عنوان مثال شبکیه چشم شاهین ۳۰۰۰۰۰ سلول مخروطی در میلی متر مربع دارد که این سلول ها در چشم انسان ۱۴۷۰۰۰ سلول است. علاوه بر این در چشم پرندگان هر سلول مخروطی با یک آکسون به مرکز بینائی مغز متصل است در صورتی که در چشم انسان ۷-۶ میلیون سلول مخروطی تنها با یک میلیون آکسون با مغز ارتباط برقرار می کنند.
شکل چشم ها نیز در پرندگان مختلف، متفاوت است. در طوطی ها چشم به صورت مسطح است که باعث می شود تصویر کوچکتری در شبکیه ایجاد گردد. بدین علت است که تیز بینی طوطی در مقایسه با گونه های دیگر پرندگان به خصوص پرندگان شکاری کاهش چشمگیری دارد.
کره چشم پرندگان نامتقارن است و دید دو چشمی دارند. کره چشم تقریباً تمام حدقه را پر می کند به همین علت حرکت چشم ها در مقایسه با پستانداران محدود است. با این وجود پرندگان سر و گردن خود را با وسعت زیاد می توانند بچرخانند. حرکت کره چشم در طوطی ها بر خلاف پستانداران مستقل از دیگری انجام می شود.
عنبیه یا قسمت رنگی چشم بر اساس سن، جنس و گونه طوطی ها می تواند رنگ مختلف داشته باشد. بر خلاف چشم پستانداران، شبکیه چشم پرندگان عاری از رگ های خونی هستند به همین علت باعث کاهش پراکندگی نور و سایه می شود. طوطی ها اغلب در مواجهه با یک اسباب بازی یا منظره جدید، بدن یا سر خود را به طرف آن حرکت می دهند. مطالعات رفتارشناسی پرندگان نشان می دهد که پرندگان اغلب مناظر دور دست را با استفاده از جوانب و با محدوده یک چشم مشاهده می کنند.
عدسی چشم پرندگان در مقایسه با عدسی پستانداران نرم تر و لطیف تر است. پرندگان قادر به دیدن امواج uv با کمتر از ۴۰۰ نانومتر هستند، در صورتی که این امواج در پستانداران توسط عدسی سفید متمایل به زرد رنگ فیلتر می شود.
در انسان بینائی بر پایه سه رنگی (آبی، سبز و قرمز) استوار است در حالی که در پرندگان چهار رنگی و در بعضی از انواع پرندگان پنج رنگی پایه بینائی را تشکیل می دهند. سیستم بینایی پرندگان بر پایه اشعه uv، فلورسنت، آبی، سبز و قرمز استوار است. استعداد بینایی اشعه uv در رفتار طوطی ها نقش بسیار مهمی را بازی می کند. پرهای اکثر طوطی ها امواج uv را منعکس می کنند و مشاهده این انعکاسات برای توجه جفت و جفت یابی بسیار کمک می کند. بعضی از میوه ها و دانه ها مانند خرمالوی ژاپنی، انگور سبز و انجیر اشعه uv را منعکس می کنند. انعکاس uv برای تشخیص و پیدا کردن غذا توسط طوطی بسیار مهم می باشد. بعضی از گل ها، حشرات، ادرار و مدفوع جوندگان نیز اشعه uv را منعکس می کنند که در تشخیص پرنده کمک می کنند. به علاوه انعکاس بیش از حد اشعه uv از محوطه دهانی جوجه ها در غذا دهی آنها توسط والدینشان کمک شایانی می کند. علاوه بر این ها پرندگان از امواج uv خورشید به همراه رنگ های دیگر آن در جهت یابی نیز استفاده می کنند.
پرندگان قادرند فرکانس های موجود در فضا را که تا حدود ۱۶۰ هرتز هستند تشخیص دهند که این رقم برای انسان ۶۰-۵۰ هرتز می باشد. بنابر این اکثر نورهای مصنوعی، نورهای غیر ممتد را برای طوطی ایجاد می کنند. این نورها که در حدود ۱۲۰-۱۰۰ هرتز فرکانس دارند یکسری حرکات پاندولی ایجاد می کنند که برای انسان قابل مشاهده نیست ولی برای پرنده خسته کننده است. نورهای مصنوعی و نور عبور کرده از شیشه برای طوطی یک نور مناسب با طیف کامل نیست بنابر این باید سعی گردد منبع نور با طیف کامل و فرکانس بالا در اختیار پرنده قرار گیرد.
تغییرات رفتاری مانند بی میلی به پرواز، بالا نگه داشتن یک پنجه به صورت باز، غیر طبیعی نگهداشتن سر، پر کنی، بی اشتهایی و بسیاری موارد دیگر می تواند به طور عمده مربوط به مشکلات بینایی و تأمین نکردن نورهای مناسب برای پرنده باشد. به علاوه به وجود آمدن مشکلات بینایی مانند کوری در نتیجه آب مرواریدی شدن چشم، رخداد های متداول در طوطی ها هستند که می تواند در اثر عدم کیفیت مناسب زندگی اتفاق افتاده باشد.

حس شنوایی طوطی

پرندگان برای تشخیص شکارچی و شکارشان، جهت یابی کردن در آسمان و فضای اطرافشان و ارتباط با هم نوعانشان به توانایی حس شنوایی شان تکیه می کنند. آوازها و صداهایی که به وسیله پرندگان تولید می شوند از جمله پیچیده ترین ارتعاشات صوتی شناخته شده هستند و این پیچیدگی باعث ایجاد اشتیاق بیشتری نسبت به درک اینکه چگونه پرندگان می توانند بشنوند، در انسان می گردد.
آناتومی گوش در پرندگان دارای یکسری تضادهای مشخص با آناتومی گوش اکثر پستانداران می باشد. این تفاوت ها شامل عدم وجود گوش خارجی در پرندگان، استخوان گوش میانی منفرد (در پستانداران این قسمت شامل ۱۳ استخوان است) و گیرنده های شنوایی بسیار کوتاهتر در بافت پوششی گوش داخلی می باشد.
اپیتلیوم کوتاه حسی در پرندگان، احتمالاً نشان دهنده میزان محدودیت های شنوایی در مقایسه با پستانداران است. تفاوت شگفت آور دیگر بین پستانداران و پرندگان در سازماندهی سلول های مودار حسی در اپیتلیوم شنوایی است. نتیجه عملکرد این تفاوت ها مبهم است، اما در مغایرت قابل توجه با سلول های موئی پستانداران این سلول ها در پرندگان دارای قابلیت ترمیم پس از آسیب های در معرض صدای شدید قرار گرفتن و یا مسمومیت های داروئی هستند. این خاصیت سلول ها در ترمیم خودشان بسیار شگفت انگیز است. پرندگان شنوایی خود را با احیای سلول های مودار خود دوباره به دست می آورند. بسیاری از انواع ناشنوایی در انسان وابسته به صدمات سلول های مودار گوش و یا از دست رفتن عملکرد درست آنها و بدین گونه کشف بازآفرینی سلول های مودار در پرندگان، اشتیاق مضاعفی در شناخت آناتومی گوش پرندگان در انسان ایجاد کرده است.
پرندگان به طور معمول، به استثناء شکارچی های شبانه مثل جغد، در درک صداهای از راه دور قوی نیستند. به دلیل سرهای کوچکشان و گوش های نزدیک به همشان، تفاوت های زمانی و تفاوت های شدت بین صداهایی که به گوش های یک پرنده می رسد، بسیار ناچیز است.
پیچیدگی های جسمانی و ساختارهای فرکانس بسیاری از تلفظ ها در پرندگان این تردید را بر می انگیزد که ممکن است پرندگان دارای توانایی های اختصاصی بسیار خوبی برای تشخیص تفاوت های کوچک در فرکانس، دامنه ها و خصوصیات فیزیکی صداها باشند. انسان می تواند یک دسی بل تفاوت در شدت صداهای خالص را تفکیک کند در حالیکه پرندگان معمولا نیاز به تفاوتی بین ۲ تا ۵ دسی بل را دارند.

چشایی و بویایی طوطی

جوانه های چشایی در بیشتر گونه های پرندگان در قاعده زبان قرار دارند. در مقایسه با پستانداران، پرندگان حس چشایی ضعیفی دارند، در حالیکه انسان حدود ۹۰۰۰ جوانه چشایی دارد، طوطی ها در حدود ۴۰۰-۳۰۰ عدد جوانه چشایی دارند. طوطی ها تعداد جوانه چشایی قوی تری نسبت به سایر پرندگان مثل مرغ با ۳۵۰-۲۵۰ عدد و کبوتر با ۷۵-۳۷ عدد، دارند.
با وجود تعداد کم جوانه های چشایی در پرندگان، مطالعات نشان داده است که مزه ها می توانند بر انتخاب و مقدار مصرف غذا مؤثر باشند. با این حال که ثابت شده است اکثر پرندگان به آسانی مزه نمک و اسید را تشخیص می دهند، اما مواد شیرین اثر محرک مؤثر ندارند. پاسخ دهی به مزه های مختلف در پرندگان بسیار گسترده است. مرغ عشق و برخی طوطی ها نشان داده اند که مواد آبکی شیرین را به آب ترجیح می دهند.
با وجود اینکه مطالعات بیشتری برای اهمیت ترجیح دادن مزه ها در طوطی ها نیاز است، تردیدی وجود ندارد که مزه ها در انتخاب یا عدم انتخاب غذا در طوطی ها نقش بازی می کنند.
گیرنده های حفره بویایی به طور معمول در قسمت پشتی بینی قرار دارند. تارهای عصبی گیرنده ها از میان اپیتلیوم بویایی به سوی منطقه ای در داخل مغز به نام پیاز بویایی حرکت می کنند که در طوطی ها در مقایسه با سایر گونه های پرندگان به طور ملموسی کوچکتر است. به طور جالب توجهی گونه های مختلف پرندگان با پیاز بویایی کوچکشان، آستانه های بویایی وسیعی دارند. در مقایسه با پستانداران مثل انسان، سگ و موش ها، پرندگان ثابت کرده اند که گنجایش بویایی قابل مقایسه ای در یادگیری های شرطی دارند.
اگرچه مطالعات در مورد توانایی های بویایی طوطی سانان کم است، گونه های مختلف پرندگان از نشانه های بویایی برای یافتن محل غذا، جهت یابی، مسیر یابی و بازگشت به لانه، تولید مثل و پرورش جوجه ها و انتخاب مصالح خانه سازی استفاده می کنند.

لامسه طوطی

منقار و پوست طوطی ها دارای گیرنده های مختلف حسی شامل لمسی، گرما و درد می باشند که به پرنده اطلاعات بیشتری در مورد محیط اطرافش می دهند. علاوه بر آنها گیرنده های لرزشی نیز در پوست، منقار و پاها که تعداد زیادی را شامل می شوند یافت می شوند. این گیرنده ها در نزدیکی فولیکول های پر و عضلات وابسته به فولیکول ها قرار دارند که موقعیت پرها را در ارتباط با بدن مخابره می کنند.
نوع دیگری از گیرنده ها که در پرندگان وجود دارد گیرنده های مکانیکی است که توانایی طوطی ها در خرد کردن غذا توسط منقار و پاهایشان وابسته به آن است. گیرنده های مکانیکی حساس در پاهای طوطی ها ممکن است به آنها برای حس کردن زمین لرزه که برای صاحبانشان غیر قابل لمس است کمک کنند.
بی نظمی پرها ممکن است توسط گیرنده های مکانیکی تشخیص داده شود و باعث تحریک رفتار خود آرایی در پرنده شود. کنترل و الگوهای پرواز ممکن است به وسیله گیرنده های مکانیکی که تلاطم و ارتعاشات ناشی از جریان های هوا را تشخیص می دهند تنظیم شود.

گیرنده های دمایی پرندگان احتمالاً پایانه های عصبی آزادی هستند که در پوست، به خصوص در منقار و زبان وجود دارند. گیرنده های دمای پوست در همکاری با گیرنده های دمای بدن هستند و آن هائی که در منقار هستند ممکن است مسئول تنظیم دما در هنگام خوابیدن بر روی تخم باشند. گیرنده های درد به تحریکات مکانیکی و دمایی پاسخ می دهند و در منقار و پوست حضور دارند. مطالعات نشان می دهند که پرندگان به درد، هم با واکنش گریختن و هم با پاسخ بی حرکتی پاسخ بدهند و این پاسخ ها ممکن است با وساطت انواع مختلف گیرنده های درد همراه باشد. در مجموع مطالعات قطع نوک نشان می دهد که پرندگان ممکن است بتوانند در این حالت درد مزمن را تحمل کنند.

نتیجه گیری از حواس ۵ گانه طوطی‌‌‌‌‌

طوطی ها دنیا را هم از راه های شبیه به پستانداران و هم از راه های متفاوت از پستانداران تجربه می کنند. این آشکار است که بینایی، شنوایی، تلفظ، چشایی، بویایی و حس لامسه نقش حیاتی را در زندگی روزانه طوطی ها بازی می کنند. بسیاری از رفتارهای عادی و غیر عادی طوطی ها را از طریق اینکه چگونه این پرندگان دنیای پیرامون خود را درک می کنند بهتر می توان شناخت. مطالعات بیشتر در مورد درک حواس در طوطی ها می تواند دانش ما را وسعت بخشد و ما را در بهبود زندگی این مخلوقات با شکوه تواناتر سازد.